زالزالک

درخت زالزالک

Crataegus

زالــزالک (Crataegus) درختچه‌ای است با ارتفاع حدودی 4 تا 8 متر و از خانواده‌ی رزاسه و از جنس ولیک که اکثرا خارهایی کوتاه، برگ‌هایی کوچک و دندانه‌دار و میوه‌هایی گرد و سیبی‌شکل با قطری حدود 1 تا 2 سانتیمتر به رنگ زرد یا سرخ و بعضا هم سیاه دارند. این گیاه در اروپا، آناتولی، خاورمیانه و در اکثر مناطق کوهستانی زاگرس و البرز ایران پراکنده است. به میوه‌های این درخت در فارسی زالزالک، در شمال ایران سرخ‌ولیک و در برخی مناطق کردزبان ، گویش یا کویشک و در زبان ترکی یمیشان گفته می‌شود. خاردار بودن و پرپشتی شاخ‌وبرگ این درختان آنها را به گزینه‌ی مناسبی برای فضای سبز و یا جهت ایجاد حصار بدل ساخته است.
درختچه زالزالک به خاک تقریباً سبک یا متوسط نیاز دارد اما خاک‌های سنگین و فقیر از نظر مواد غذایی را نیز می‌تواند تحمل کند. در خاک‌هایی با pH اسیدی، خنثی و قلیایی نیز رشد می‌کند. همچنین می‌تواند در خاک‌های بسیار اسیدی و بسیار قلیایی نیز رشد کند. این درختچه به خشکی مقاوم است و همچنین می‌تواند آلودگی هوا را نیز تحمل کند.
زالزالک دارای گونه‌های متعددی است که تفاوت‌های اندکی با هم دارند و در مناطق مختلف جغرافیایی ایران پراکنده‌اند. در اکثر واریته‌های این گیاه روی برگ‌ها تیره‌تر از سطح زیرین آن است؛ گل‌آذین‌ها 3 الی 10 گل با دم‌گلی نسبتا بلند و هر گل 1 تا 5 خامه و پنج گلبرگ سفید تا صورتی دارد و طبیعتا میوه‌ها نیز بسته به گونه 1 تا 5 هسته خواهند داشت. پوست تنه و شاخه‌های این درختان در ابتدا به رنگ قهوه‌ای و با بریدگی‌های زیاد بوده اما بعدا صاف می‌شوند و به خاکستری تغییر رنگ می دهند. نام Crataegus به نظر می‌رسد از واژه‌ی یونانی Kratos به معنی محکم اقتباس شده است و اشاره به چوب سخت درخت زالزالک دارد که بعضا در ساخت اسلحه و یا تهیه سایر ابزارآلات چون چوب تبر کاربرد دارد.
در گذشته درختانی که عمر طولانی داشتند به عنوان نشانه استفاده می‌شدند و در بیشتر جاهایی که اموالی را مخفی می‌کردند درختی هم می‌کاشتند که بعدها پیدا کردن جا راحت باشد. برای این کار بیشتر از درختانی استفاده می‌کردند که مقاوم بوده و عمر طولانی داشتند و زالزالک نیز یکی از همین گونه‌ها بوده است.
گل‌های این گیاه معطر است و گرده‌افشانی آنها توسط زنبور عسل و دیگر حشرات انجام می‌شود. همچنین پرندگان میوه این گیاه را می‌خورند و بذر آن را از طریق مدفوع، دفع و پراکنده می‌کنند.
زالزالک یک گیاه ضد نارسائی قلبی و کاهش دهنده فشارخون، و همچنین دارای خاصیت ضد اضطراب نیز است. از آنجایی که میوه زالزالک دارای خواص آنتی اکسیدانی است خوردن آن بدن ما را از موقعیت‌‌های زیان‌‌آور مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی و رادیکال‌‌های آزاد حفظ می‌کند.